Uzależnienie od leków nazywane jest zamiennie lekomanią, zależnością lekową, lekozależnością lub toksykomanią. Jest to stan organizmu, charakteryzujący się psychicznym lub fizycznym przymusem zażywania danego leku, w celu uzyskania określonego efektu np. zmniejszenia doznań bólowych. Długotrwałe przyjmowanie leku powoduje z czasem wzrost tolerancji na daną substancję i konieczność aplikowania coraz większych dawek. Natomiast, odstawienie preparatu wywołuje tzw. syndrom odstawienny, czyli szereg objawów ubocznych. Leczenie uzależnień od leków wymaga długiego czasu, konsekwencji i silnej woli u osoby uzależnionej.

Co może być przyczyną lekomanii?

Przyczyn lekomanii można upatrywać w podatności danej osoby na uzależnienia. Podobnie, jak w przypadku alkoholizmu lub narkomanii, lekomania jest po części warunkowana czynnikami genetycznymi. Oznacza to, że dzieci alkoholików mogą łatwiej wpadać w nałóg. Natomiast, osoby uzależnione już od innych substancji psychoaktywnych, szybciej popadają w zależność od leków (tzw. uzależnienia krzyżowe). Oczywiście, nie jest to regułą. Skłonności do uzależnień od leków wykazują także osoby z niską samooceną, cierpiące na depresję, nerwice, fobie, zaburzenia pokarmowe.

Jedną z ważniejszych przyczyn lekomanii jest łatwy dostęp do leków bez recepty. W telewizji wciąż jesteśmy bombardowani reklamami różnorodnych farmaceutyków, stanowiących panaceum na liczne dolegliwości. Z pozoru może się wydawać, że tego typu leki są mało szkodliwe. Jednak, długotrwałe przyjmowanie takich preparatów lub niestosowanie się do zawartych w ulotce zaleceń dotyczących dawkowania, może prowadzić do uzależnienia. Wówczas jedynym wyjściem jest odwyk lekowy. Kolejnymi przyczynami lekozależności jest nadmierna troska o własne zdrowie (hipochondria) oraz rzeczywiście doświadczany ból fizyczny (np. wywołany chorobą nowotworową).

Jakie leki uzależniają?

Do uzależnienia od leków może dojść w przypadku preparatów ogólnodostępnych. Dotyczy to na przykład popularnych kropli do nosa, zawierających substancje uzależniające pod postacią xylometazolinu lub oxymetazolinu. Podobnie sytuacja wygląda w odniesieniu do dostępnych bez recepty środków przeciwbólowych (np. paracetamol, ibuprofen, kwas acetylosalicylowy). Jednakże, największy potencjał uzależniający mają leki nasenne i przeciwbólowe leki opioidowe. W pierwszym przypadku dotyczy to zwłaszcza barbituranów i benzodiazepin. Zwłaszcza barbiturany charakteryzują się szybkim rozwojem tolerancji, równoznacznej z koniecznością zwiększania dawek. Ponadto, ich przedawkowanie prowadzi do poważnych zatruć.

Lekozależność powodują również nasenne leki nowszej generacji. Bardzo silnie uzależniające są leki o działaniu narkotycznym stosowane do leczenia bólu przewlekłego, nowotworowego, pourazowego lub pooperacyjnego (np. morfina, petydyna, kodeina, tramadol). Uzależniać mogą także preparaty hormonalne i leki przeciwdepresyjne.

Diagnozowanie lekomanii

Zdiagnozowanie lekomanii może być trudne, gdyż osobie uzależnionej nie jest łatwo przyznać się do problemu. Nie ułatwiają tego także stereotypy głoszące, że uzależnienia dotykają wyłącznie osób z marginesu społecznego. Uświadomienie sobie faktu istnienia uzależnienia nie oznacza, że lekoman od razu kieruje swoje kroki do centrum psychoterapii i leczenia uzależnień. Najczęściej powodem takiego zachowania jest wstyd i obawa przed ostracyzmem społecznym. Bardzo ważne na tym etapie jest wsparcie ze strony rodziny i nakłonienie osoby uzależnionej do wizyty w specjalistycznym gabinecie lub ośrodku.

Co świadczy o lekomanii?

Istnieje szereg charakterystycznych objawów, przesądzających o fakcie uzależnienia od leków. Zaliczają się do nich:

• stopniowe, samowolne zwiększanie dawki leku,
• koncentrowanie się na załatwianiu recept i gromadzeniu leku,
• pojawianie się objawów abstynencyjnych przy odstawieniu leku (m.in. spadek koncentracji i nastroju, zawroty głowy, drżenie rąk i mięśni, lęk, niepokój),
• zażywanie leku po ustąpieniu objawów lub niezgodnie ze wskazaniami medycznymi,
• odczuwanie obaw w związku z kończącymi się zapasami leku,
• stosowanie kilku leków o podobnym działaniu jednocześnie.

Leczenie lekomanii

Leczenie lekomanii polega na stopniowym redukowaniu dawki leku, który spowodował uzależnienie, aż do jego całkowitego wyeliminowania. Ze względu na groźne objawy odstawienne, proces ten powinien przebiegać pod okiem psychiatry lub terapeuty leczenia uzależnień. Czasami lekarz decyduje o czasowym zastąpieniu preparatu uzależniającego innym lekiem. Kolejnym etapem po detoksykacji organizmu jest psychoterapia. Możliwe opcje to leczenie ambulatoryjne uzależnień albo ośrodek stacjonarny leczenia uzależnień.

Pierwszy wariant polega na cyklicznym zgłaszaniu się pacjenta do poradni, w celu uczestnictwa w terapii indywidualnej lub grupowej. Leczenie uzależnień lekowych w ośrodku stacjonarnym to opcja dla osób, którym brak samozaparcia, aby doraźnie leczyć się z uzależnienia. Kilkutygodniowy pobyt w ośrodku może być skuteczniejszym sposobem wyjścia z lekomanii. Trzeba jednak podkreślić, że do pełnego wyleczenia w wielu przypadkach konieczna jest nawet roczna terapia odwykowa.